Τα Δίκτυα των Πέντε Οργάνων της Κινεζικής Ιατρικής

Πώς και γιατί διαβάζουμε κείμενα της Κινέζικης Ιατρικής; Αν δεχτούμε ότι διαβάζουμε μία πραγματεία, η οποία περιέχει πολλαπλά μηνύματα που δεν διαμορφώνουν μία μοναδική, συνεκτική θεωρία, θα κατανοήσουμε πολύ καλύτερα τις έννοιές της. Αναγνωρίζοντας το ιστορικό πλαίσιο οποιουδήποτε κειμένου, συμπεριλαμβανομένης της Βασικής Θεωρίας, κάνουμε το πρώτο βήμα για την κατανόηση τόσο των εννοιών του, όσο και της συνάφειάς του με την κλινική μας πρακτική. Μπορούμε να αλιεύσουμε αξιόλογες πληροφορίες από πολλά προ-σύγχρονα κείμενα, αλλά απαιτείται ορθή μετάφραση και ανάγνωση, προκειμένου να πάμε πέρα από τις περιγραφές του σώματος και του σύμπαντος και να τις συνδέσουμε με τα γενικώς αποδεκτά σώματα γνώσης, που στις μέρες μας είναι γνωστά ως "Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική" και "Παραδοσιακός βελονισμός των 5 στοιχείων". Πρώτα πρέπει να αποδεχτούμε το γεγονός ότι οι ιδέες και οι θεωρίες, που απαρτίζουν την Ιατρική παράδοση της Κίνας, δεν εκφράζουν μία μοναδική, αντικειμενική αλήθεια για το ανθρώπινο σώμα. Μεγάλο μέρος της Κινεζικής ιατρικής γραμματείας αποτελεί προσπάθεια έκφρασης ορισμένων διοράσεων σχετικών με την εσωτερική φύση των πραγμάτων, μέσω εικόνων. Μέσα από μεταφορές, αναλογίες και ποίηση μπορούν να εκφραστούν βασικές αλήθειες, αν μοναχά διαθέτουμε την υπομονή και την φαντασία που απαιτείται για να τις συνειδητοποιήσουμε. Σέλεϊ Όουτς: Το Ήπαρ και οι Νεφροί έχουν την Ίδια Πηγή: Μαθαίνοντας την Θεωρία, Συνειδητοποιώντας τα Διδάγματα. ΠΑΙΩΝΙΑ, τ.4

Ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής [ΠΚΙ] είναι η ανάλυση των ασθενειών και η θεραπεία τους σε σχέση με τα πέντε zang (συχνά μεταφράζεται ως σπλάχνα, συμπαγή όργανα ή εσωτερικά όργανα). Ότι υπάρχουν πέντε εσωτερικά όργανα, που αντιπροσωπεύουν το επίκεντρο αυτού του ιατρικού συστήματος, είναι αντανάκλαση της παραδοσιακής εξάρτησης από την έννοια των πέντε στοιχείων. Η έννοια του yin και του yang, η άλλη βάση της ΠΚΙ, αντικατοπτρίζεται στην απεικόνιση των ζευγών των εσωτερικών οργάνων: για κάθε zang υπάρχει ένα fu (συχνά περιγράφονται ως κοίλα όργανα) και το πλήρες σύστημα περιγράφεται ως zangfu.


Ο όρος "δίκτυα οργάνων" χρησιμοποιείται εδώ για να δείξει ότι οι Κινέζοι γιατροί δεν ενδιαφέρονται για τα όργανα ως φυσικά αντικείμενα, αλλά ως εκτεταμένα δίκτυα που λειτουργούν σε ολόκληρο το σώμα. Στην σύγχρονη Ιατρική, είναι σύνηθες να αντιλαμβανόμαστε τα εσωτερικά όργανα σαν μεμονωμένες φυσικές μονάδες, υποκείμενες σε επιθεώρηση ή και χειρουργική αφαίρεση (εν μέρει ή εν όλω). Αντίθετα, το Κινεζικό σύστημα αναπτύχθηκε από την εξέταση του ατόμου ως σύνολο και βασιζόμενο σε ότι είναι ορατό ή ψηλαφητό στην επιφάνεια. Τα Κινεζικά δίκτυα οργάνων περιγράφονται με σχεδόν πλήρη απουσία χειρουργικής επέμβασης.

Στην ΠΚΙ, η λεπτομερής γνώση της δυναμικής και της αλληλεξάρτησης των δικτύων των πέντε οργάνων θεωρείται το θεμέλιο για την επιτυχημένη πρακτική. Αυτό το σύστημα γνώσης περιγράφει το σώμα ως ένα δυναμικό σύστημα με αλληλένδετα λειτουργικά κυκλώματα, που αντανακλούν τον συμπαντικό μακρόκοσμο και συντονίζονται μαζί του.
Δυστυχώς, η παραδοσιακή θεώρηση των οργάνων γίνεται δύσκολο να κατανοηθεί εξαιτίας του γεγονότος ότι στην σύγχρονη Ιατρική τα όργανα είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ονομασία τους, σε σχέση με την ΠΚΙ, ως εξής:

Στοιχείο	Zang	Δυτικό όνομα	Fu	Δυτικό όνομα
Ξύλο	Gan	Ήπαρ	Dan	Χοληδόχος
Μέταλλο	Fei	Πνεύμονας	Dachang	Παχύ έντερο
Γη	Pi	Σπλήνας	Wei	Στομάχι
Φωτιά	Xin	Καρδιά	Xiaochang	Λεπτό έντερο
Νερό	Shen	Νεφρό	Pangguang	Ουροδόχος

Ως αποτέλεσμα αυτής της σύνδεσης, το "σύστημα επανόρθωσης" του gan που ορίζεται παραδοσιακά από την λειτουργία ρύθμισης της προς τα πάνω και προς τα έξω επέκτασης qi και αίματος, τώρα επισημαίνεται με τον ίδιο όρο, ήπαρ, ως το ανατομικό όργανο, το οποίο είναι γνωστό για την σχεδόν αποκλειστική λειτουργία του μεταβολισμού των βιοχημικών ουσιών. Στην Κινεζική, τόσο το παραδοσιακό δίκτυο οργάνων, όσο και το ανατομικό όργανο ονομάζονται "gan" και στα Αγγλικά και τα δύο ονομάζονται "ήπαρ".

Η προσέγγιση του δικτύου των πέντε οργάνων, που παρουσιάζεται εδώ, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις διδασκαλίες και την έμπνευση των καθηγητών Deng Zhongjia και Zhou Xuexi του Πανεπιστημίου ΠΚΙ του Chengdu. Ο Δρ. Deng είναι Κοσμήτορας των Βασικών Σπουδών και μία εξέχουσα φωνή, που ζητά την αποκατάσταση της Κινεζικής Ιατρικής εκπαίδευσης σε άρρηκτη σύνδεση με τους κλασικούς. Ο καθηγητής Zhou είναι ένας από τους λίγους εναπομείναντες πρεσβύτες στο συγκεκριμένο πεδίο. Είναι μία από τις κορυφαίες αυθεντίες της Κίνας στην μελέτη της σύνδεσης αρχαίας Κινεζικής φιλοσοφίας και ΠΚΙ. Έχει γράψει δύο σημαντικά βιβλία*.

Το μεγαλύτερο μέρος της παρουσίασης των δικτύων των πέντε οργάνων -το οποίο είναι σε μορφή περιγράμματος- διαθέτει τους ορισμούς που εμφανίζονται στα κλασικά κείμενα της Κινεζικής Ιατρικής, ιδιαίτερα στο Huangdi Neijing (Η Κλασική Ιατρική του Κίτρινου Αυτοκράτορα). Συνοδεύονται από τις παρατηρήσεις των παραδοσιακών σχολιαστών που προσπάθησαν να φωτίσουν το λακωνικό ύφος του Neijing. Η παρουσίαση του κάθε δικτύου οργάνου γίνεται μέσω των ακόλουθων πέντε τμημάτων:

1. Παραδοσιακά σχόλια:
Μεταφράσεις επιλεγμένων κειμένων σχετικά με το εν λόγω δίκτυο. Πολλές από τις δηλώσεις που περιέχονται στο Neijing είναι εξαιρετικά σύντομες, δημιουργημένες κατά την διάρκεια μίας περιόδου, όπου η τέχνη της σύνθετης γραφής ήταν ακόμα στα πρώτα της στάδια. Ο αινιγματικός χαρακτήρας του Neijing έχει παροτρύνει γενιές μελετητών, να ερμηνεύσουν τα δίκτυα των πέντε οργάνων, αλλά και άλλες θεμελιώδεις έννοιες της ΠΚΙ στο πλαίσιο της εποχής τους. Τα σχόλια που παρουσιάζονται εδώ είναι μόνο μία μικρή επιλογή των υπαρχόντων στην σχετική Ιατρική βιβλιογραφία. Τα περισσότερα από αυτά επιλέχθηκαν για την ιδιαίτερη οξυδέρκειά τους σε ειδικές πτυχές ενός δικτύου οργάνου, ενώ άλλα έχουν επιλεγεί, για να απεικονίσουν την ισχυρή προκατάληψη με την οποία ορισμένοι μελετητές, Σχολές, ακόμη και ολόκληρες εποχές της Κινεζικής Ιατρικής, διατήρησαν με σεβασμό την σημασία ενός ιδιαίτερου δικτύου οργάνων.

2. Λειτουργίες του δικτύου:
Μία συλλογή δηλώσεων που ορίζουν τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του κάθε δικτύου, κυρίως από το Neijing Suwen (Απλές Ερωτήσεις) και το Lingshu (Μαγικά Μυστικά, που συχνά μεταφράζεται ως Πνευματικός Άξονας), το δεύτερο μέρος του Neijing. Οι ορισμοί αυτοί συνοδεύονται από επεξηγήσεις, που προέρχονται από αρχαία και σύγχρονα κείμενα - πηγές της Κινεζικής Ιατρικής. Οι ορισμοί του Neijing, που παρουσιάζονται εδώ, αποτελούν τον πυρήνα της θεωρίας του δικτύου των πέντε οργάνων. Παρατίθενται από μελετητές της Κινεζικής Ιατρικής κατά την διάρκεια δύο χιλιετιών και συνεχίζουν να αποτελούν την βάση σύγχρονων συγγραμμάτων. Τα περισσότερα τυποποιημένα κείμενα της ΠΚΙ, ωστόσο, δεν απαριθμούν τους κλασικούς ορισμούς στο σύνολό τους και δεν έχουν μία ολοκληρωμένη ανάλυση της ενυπάρχουσας πληροφορίας.

3. Αιτιολογία και παθογένεια: Μία σύντομη περιγραφή των παθολογικών τάσεων του δικτύου, που ακολουθείται από έναν κατάλογο των συγκεκριμένων παθολογικών σεναρίων. Αυτό το τμήμα έχει σχεδιαστεί ως μία βαθμίδα, που συνδέει τα σημαντικά θέματα των μοντέλων φυσιολογίας του δικτύου και των προτύπων ασθενειών του δικτύου. Αποσκοπεί στο να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει, ότι η παθολογία του δικτύου είναι κυρίως αποτέλεσμα δυσλειτουργίας ενός ή περισσοτέρων από τα φυσιολογικά χαρακτηριστικά του δικτύου, που παρουσιάστηκαν σε προηγούμενο τμήμα.

4. Θεραπευτικές οδηγίες:
Μία εισαγωγή στις γενικές αρχές θεραπείας που ισχύουν για κάθε δίκτυο με βάση φυσιολογικές λειτουργίες του και στοιχειώδη χαρακτηριστικά.

5. Χαρακτηριστικά πρότυπα ασθενειών:
Μία παρουσίαση των κοινών προτύπων ασθενειών, που αναφέρονται σε παραδοσιακά και σύγχρονα συγγράμματα. Τα πρότυπα που αναφέρονται εδώ, ακολουθούν κατά κύριο λόγο την οργάνωση στο βιβλίο του καθηγητή Zhou: The Five Organ Networks of Chinese Medicine and Their Pathology. Οι τίτλοι σε αυτή την ενότητα αποτελούν τους πραγματικούς ορισμούς, με τους οποίους ένας Κινέζος θεραπευτής θα διατυπώσει την διάγνωση. Αναφέρονται κατά σειρά σπουδαιότητας και στην αρχή της ενότητας, βρίσκονται οι πλέον χαρακτηριστικοί για κάθε συγκεκριμένο δίκτυο. Στην ενότητα αυτή έχει περιληφθεί επίσης μία λίστα των αντιπροσωπευτικών τύπων βοτάνων**.

Παραδείγματα αναφορών:
Τα ακόλουθα είναι παραδείγματα αναφορών από διάφορα κείμενα, ένα για κάθε επιλεγμένο δίκτυο οργάνου:

Ήπαρ: "Το ήπαρ σηματοδοτεί την έναρξη της κυκλικής δράσης, την ανάβλυση του πηγαίου yang, που είναι ο καταλύτης για την ανάπτυξη όλων των έμβιων όντων. Αποφεύγοντας ξεσπάσματα θυμού και με την καλλιέργεια αυτού του συγκεκριμένου τύπου yang ενέργειας, το προγεννητικό qi θα διατηρήσει την δημιουργία για πάντα. Το ήπαρ είναι επίσης υπεύθυνο για το χρώμα. Εάν το ηπατικό qi είναι σε αρμονία, το σώμα θα παρουσιάζει μία υγιή λάμψη. Εάν το qi θιγεί, το σώμα θα φαίνεται ξηρό και εύθραυστο. Ως εκ τούτου, διατρέφοντας το ήπαρ, πρώτα απ' όλα σημαίνει να απέχουμε από τον θυμό. Αυτό είναι το κλειδί για την διατήρηση της καλής υγείας".

Καρδιά: "Το αρχαίο βιβλίο των ορισμών (Neijing) αναφέρεται στην καρδιά σαν τον κυβερνήτη του ανθρωπίνου σώματος, την έδρα της συνείδησης και της νοημοσύνης. Εάν αποφασίσουμε να διαθρέψουμε αυτό το ζωτικό στοιχείο στην καθημερινή μας πρακτική, τότε η ζωή μας θα είναι μακρά, υγιής και ασφαλής. Εάν το όραμα του ηγεμόνα γίνεται αλλόφρον και ασαφές, τότε, η διαδρομή θα φράξει και σοβαρές βλάβες θα προκύψουν στο υλικό σώμα. Εάν οδηγούμε τις ζωές μας επικεντρωμένες γύρω από παράφορες σκέψεις και δραστηριότητες, θα προκύψουν επιβλαβείς συνέπειες.
Ο σοφός θεωρεί το σώμα του σαν μία χώρα: η καρδιά είναι ο άρχοντας, το jing και το qi είναι οι πολίτες. Εάν η καρδιά δεν καταχράται την ανώτερη θέση της, εάν παραμένει επικεντρωμένη και συγκεντρωμένη στα ουσιώδη θέματα, το jing θα ανθίσει και το qi θα είναι σταθερό, οι επιβλαβείς εισβολείς θα κατανικούνται πάντα, το dantian θα είναι γεμάτο με θησαυρούς και κάθε μέρος του τοπίου του σώματος θα πρέπει να είναι ανάλαφρο και σε γαλήνη".

Σπλήνας: "Εάν ρυθμίζουμε την καθημερινή μας ζωή με την προσαρμογή της στην επικρατούσα ενέργεια κάθε εποχής, εάν αποφεύγουμε την έκθεση σε ακραίο ψύχος και σε υπερβολική ζέστη, εάν τρώμε και πίνουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα, εάν προστατεύουμε το shen μας, αποφεύγοντας καταστάσεις ακραίου θυμού ή ακραίας έκστασης και εάν πασχίζουμε για την ισορροπία, ζώντας με αυτοσυγκράτηση κατά την διάρκεια των τεσσάρων εποχών, θα υπάρξει γαλήνη. Στην αντίθετη περίπτωση, ο σπλήνας και το στομάχι θα υποστούν βλάβη και το γνήσιο [true] qi μας θα διαρρεύσει προς τα κάτω σταλάζοντας ή ρέοντας, με την πιθανότητα να μην αυξηθεί και πάλι. Αυτό, στην συνέχεια, θα είναι σαν να έχεις το φθινόπωρο και τον χειμώνα, αλλά όχι την άνοιξη και το καλοκαίρι. Θα μπορούσε να προκύψει μία κατάσταση, κατά την οποία οι λειτουργίες γέννησης και ανάπτυξης να καταπνιγούν από το qi του θανάτου και του αφανισμού".

Πνεύμονας: "Ο πνεύμονας είναι το καπάκι στο δίκτυο των πέντε οργάνων. Παράγει την φωνή και παρέχει την κατάλληλη ενυδάτωση στο δέρμα. Από την στιγμή που υπάρχουν είτε εσωτερική βλάβη, που οφείλεται στα επτά επιβλαβή συναισθήματα ή εξωτερική ζημία λόγω των έξι κλιματικών επιδράσεων, η ρυθμική διαδικασία εισπνοής και εκπνοής, καθώς και η γενική ροή του qi στο εσωτερικό και το εξωτερικό του σώματος διαταράσσονται. Τότε το μέταλλο του πνεύμονα χάνει την ευκρινή του ποιότητα. Εάν θέλουμε να αποκαταστήσουμε την καθαρότητα του μετάλλου, θα πρέπει πρώτα να πασχίσουμε να ρυθμίσουμε την αναπνοή. Όταν ρυθμιστεί η αναπνοή, δεν θα συμβεί ακατάσταστη κίνηση και η φωτιά στην καρδιά θα ηρεμήσει από μόνη της".

Νεφρά: "Τα πάντα μεταξύ ουρανού και γης, που είναι κατασκευασμένα από qi και αίμα, έχουν την παρόρμηση να ζευγαρώσουν. Μόλις η φωτιά και το νερό διαχωριστούν και επιθυμήσουν ένα ταίρι, το essence αφήνει την πηγή και αυτό που δημιουργεί το σώμα, μετατρέπεται σε αυτό που σκοτώνει το σώμα. Εάν είστε μελετητής του Βιβλίου των Αλλαγών (Yijing) και ευθυγραμμίσετε τις επιθυμίες σας σκοτώνοντας την ώρα με το ευγενές εξάγραμμο 41 (Θυσία, Ελάττωση), τότε αυτό είναι σαν να ανησυχείτε για τις πλημμύρες την μία στιγμή και σχετικά με την διαρροή νερού την επομένη -εσείς "θυσιάζετε" ξανά και ξανά, αναλώνοντας έτσι τον εαυτό σας, μέχρι να μη μείνει τίποτα για να διαθέσετε. Ως εκ τούτου, εάν θέλετε να προστατεύσετε την πηγή της μακροζωίας σας, ο καλύτερος τρόπος είναι να προφυλαχθείτε από τις σεξουαλικές επιθυμίες".

Οι αντιλήψεις που εισηγούνται οι συγγραφείς των παραπάνω περικοπών, διαφέρουν από αυτές που παρουσιάζονται στα σύγχρονα συγγράμματα, όπου απλώς απαριθμούνται οι ιδιότητες του κάθε οργάνου, οι κατηγορίες των παθολογικών διεργασιών, τα σημεία, τα συμπτώματα και τα μέτρα αποκατάστασης, που προτείνουν. Αυτές οι πρώιμες δηλώσεις αφορούν περισσότερο στην αυτοΐαση -με τον έλεγχο των συναισθημάτων μας, την συμπεριφορά και την αναπνοή- παρά την επιλογή ορισμένων βοτάνων, συνταγών ή, όπως φαίνεται και σε άλλα κείμενα, σημείων και σχημάτων βελονισμού. Αντί να εστιάζουν ειδικά στην θεραπεία της ασθένειας, μιλούν για το θέμα της αποτροπής της ή, τουλάχιστον, την πρόληψη από το να χειροτερέψει η ασθένεια, ώστε το άτομο να έχει την πιθανότητα, να ανακτήσει την υγεία του. Η πρόληψη μέσω της εναρμόνισης με την φύση και η ισορροπία μέσα στο σώμα ήταν ένα από τα αρχικά θέλγητρα, που η Κινεζική Ιατρική προσέφερε στους Δυτικούς.


Πηγή:
Heiner Fruehauf, Τα Δίκτυα των Πέντε Οργάνων της Κινεζικής Ιατρικής


* The science of change. Root theory of Chinese Medicine (Zhongguo Yi Yi Xue), και The five organ networks of Chinese Medicine and their pathology (Zhongyi Wuzang Bing Xue).

** Στην παρούσα απόδοση έχουν παραλειφθεί οι αναφορές σε βότανα, για πρακτικούς λόγους. Ο μελετητής μπορεί να αντλήσει πληροφορίες από το αγγλικό κείμενο.